Leesbaar Friesland gaat in de Boekenmaand maart op tournee. Op verschillende locaties in Friesland zal de kaart te bewonderen zijn en zal er worden gesproken en gediscussieerd worden over dit levende literaire erfgoed van Fryslân, dat vorig jaar door Tresoar en Leesbaar Laagland werd vervaardigd. Zo zal op do 19 maart om 12:30 in Tresoar in Leeuwarden een (volgeboekte) lezing worden gegeven door ‘mister Oeral’, Joop Mulder, over ‘Sense of Place’: culturele landschapsprojecten die natuur, landschap en cultuurhistorie combineren.

Op woensdag 25 februari strijkt Lêsber Fryslân in Franeker neer als Doeke Sijens (schrijver en bibliothecaris tevens recensent Friese literatuur) zal spreken over Trinus Riemersma, “skriuwer yn Frjentsjer”. Een dag later nemen ‘Dichter fan Fryslân’ Nyk de Vries en oud-Drachtster Jelle Krol (specialist Friese literatuur bij Tresoar) het stokje over in de Bibliotheek van Drachten met voordrachten en uitleg over de kleurrijke literaire geografisch-typografische kaart van Friesland.

In dagblad Trouw staat vandaag – 7 december 2019 – een uitgebreide en zeer enthousiaste bespreking van Leesbaar Friesland, van de hand van Flip van Doorn. “Groen is het land, blauw het water, rood en bruin de bebouwing, grijs de wegen, de spoorlijnen zwart. Tot zover de overeenkomsten met een gewone landkaart. De verschillen springen meteen in het oog. ‘Wêr bisto?’ staat in grote letters in het hart van de letterbrij. Natuurlijk, dat is een nummer van Twarres. Maar het is ook een uitnodiging. Waar ben je, en waar wil je heen? Keuze te over. Matthijs Deen neemt je mee naar de Wadden, Theun de Vries naar Veenwouden, Geert Mak – dat kan niet missen – naar Jorwerd. Bij Leeuwarden staat ‘It giet oan’, daar begint het grillige blauwe woordensnoer langs de Friese Elfsteden. Drs. P heeft iets te melden omtrent een cafeetje in Sneek, Anne van der Mark stapt in ‘it Dokkumer lokaaltsje’ en Kobus gaat naar Appelscha.”

De uiteindelijke conclusie is duidelijk: “Op dus naar Leeuwarden, Lemmer, of naar Tzum. ‘Wa giet mei nei Hantumhuizen?’ ‘Afstappen maar, dit is Laaxum.’ ‘Nog een groot uur gaans tot Oudkerk.’ Een landkaart kan tegelijkertijd een reisgids zijn, zowel voor dagjesmensen als voor leunstoelreizigers. En deze kaart doet nog iets. ‘Hij liet mij weer inzien dat Friesland mooi is. De wereld draait daar niet.’”

Leesbaar Friesland is te koop in de Van der Velde-boekhandels in Friesland, in Tresoar en Afûk in Leeuwarden, bij de Planteyn Boekhandel in Gorredijk en hier op deze site.

Foto: Karin van Zwieten

Op zondag 10 november werd Leesbaar Friesland gepresenteerd in de Gysbert Japicx-zaal van het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar te Leeuwarden. Het eerste exemplaar van de kleurrijke, typografische, geografische, literaire citatenkaart werd door directeur Bert Looper overhandigd aan Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja, onder het toeziend oog van zo’n vijftig literatuur- en typografie-liefhebbers.

Bijna twee jaar lang heeft een team van Tresoar, de stichting Leesbaar Laagland en De Culturele Onderneming gewerkt aan deze unieke, kleurrijke literair-geografische kaart van de provincie Fryslân en de stad Leeuwarden met citaten uit romans, verhalen, gedichten en liederen.

Op de kaart zijn de dorpen, straten, wegen, spoorlijnen, rivieren en havens niet vormgegeven met lijnen en kleurvlakken, maar met literaire citaten. Denk bijvoorbeeld aan een citaat van Simon Vestdijk in Vestdijk in Lahringen (Harlingen), Obe Postma en Tsjêbbe Hettinga in Leeuwarden, Gerard Reve in Greonterp en Albertina Soepboer rond Holwerd.

Leesbaar Friesland met linksonder een inzet van de stad Leeuwarden

De presentatie werd niet alleen opgeluisterd door Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja, die speciaal voor deze gelegenheid een gedicht schreef, maar ook door troubadour Jaap Louwes, wiens liedcitaat over de Wâldwei (‘o de Wâldwei o ja de Wâldwei / o de Wâldwei dat is in rotwei / je kin d’r sawat net passeare / ’t is in kwestie fan laveare’) op de kaart over de A31 werd gedrapeerd.

De hilarische Leesbaar Friesland-quiz (‘wie weet het meest van literair Friesland?’) werd na een spannende eindstrijd gewonnen door de Friese schrijver en literatuurkenner Douwe Kootstra die zelf met drie citaten de kaart bevolkt (twee keer op N7, een keer op O2).

Leesbaar Friesland bevat zo’n 580 citaten van meer dan 300 auteurs uit Friesland, Nederland en het buitenland.

De kaart is te koop in de Van der Velde-boekwinkels in Friesland, bij Tresoar en Afûk op de Boterhoek en op deze site. Er zijn drie soorten kaarten: de grote, luxe A0-poster (met boekje) voor €19,50, een A1-vouwkaart in een speciaal doosje voor € 12,50 en als wandvullend behang, voor klaslokalen, kantoorwanden en wachtkamers. Bij alle kaartvormen wordt een uitgebreid locatie- en auteursregister geleverd.

Zie ook de Leeuwarder Courant over de totstandkoming van deze kaart. En hieronder een bespreking in het Friesch Dagblad van schrijver/dichter Arjan Hut.

Reportage van Arjan Hut, gepubliceerd in het Friesch Dagblad van maandag 11 november 2019

Op zaterdag 1 december werd bij Boekhandel van der Velde Leesbaar Groningen gepresenteerd, de kleurrijke literaire citatenkaart van Stad en Ommeland. Tientallen schrijvers, uitgevers, redacteuren en andere belangstellenden waren naar het A-Kerkhof gekomen om Bert Hadders te horen voordragen, Jan Veldman (r.) te horen zingen en Louis Stiller tekst en uitleg over de kaart te horen geven.

Journalisten van het Dagblad van het Noorden, Glasnost, Tzum en RTV-Noord deden verslag van de middag, onder andere over de vele instuurders van citaten die aanwezig waren en waarvan er drie een speciale kaart kregen. Coen Peppelenbos van Tzum: “In boekhandel Van der Velde zagen we illustere literatoren als Lammert Voos, Bart FM Droog, Mathijs Deen, Harm de Jonge, Jane Leusink en Lupko Ellen, maar ook jong talent als Pauline Durlacher, Vincent Kortmann en Annie Martens. Samensteller Louis Stiller kon direct het citaat uit het werk terugvinden op de immense citatenkaart van Groningen.”

Joep van Ruiten van het Dagblad van het Noorden: “624 citaten tellen de twee kaarten die het project omvatten: een van de stad en een van de provincie Groningen. Dat zijn er aanzienlijk meer dan er werden gebruikt voor Leesbaar Amsterdam en Leesbaar Bergen, de twee kaarten die ‘Groningen’ vooraf zijn gegaan. Verklaring: het oppervlak is veel groter, dus waren er meer nodig. Wat geen enkele probleem bleek, want er is in loop der eeuwen nogal wat over Groningen geschreven.”

En Reinder Smith van RTV-Noord: “Nelleke van Vliet leverde maar liefst 123 citaten aan over plaatsen in Groningen. Daarna was het puzzelen om al die citaten in de juiste vorm te zetten, zodat ze dorpen, meren, wegen en kanalen vormen.”

Van minuut 38:40-41:20 staat er op dit radioprogramma van RTV-Noord een item over Leesbaar Groningen, met Bart Droog en Louis Stiller.

Leesbaar Groningen is hier te koop in twee vormen: een grote, luxueuze A0-poster met boekje of als handige A1-vouwkaart (met de registers op de achterkant gedrukt).

Op zondag 2 december kunt u meewandelen met de Leesbaar Groningen-redacteuren in een tocht door de binnenstad van Groningen, langs tal van literaire locaties. De wandeling start om 14:00 uur bij Boekhandel van der Velde aan het A-Kerkhof 45 te Groningen en duurt tot ongeveer 15:30. De wandeling is gratis, een kleine donatie wordt op prijs gesteld. Meldt u van tevoren aan via info@leesbaarlaagland.nl.

Unieke kaart van Stad en Ommeland in 624 literaire citaten

Na meer dan twee jaar voorbereiding wordt Leesbaar Groningen, de literaire citatenkaart van Stad en Ommeland, op zaterdag 1 december a.s. vanaf 13:30 uur gepresenteerd bij Boekhandel Van der Velde, A-Kerkhof 45-47 met optredens van Groningse schrijvers, dichters en zangers en de uitreiking van de kaart aan drie citateninzenders.

            Leesbaar Groningen bevat meer dan 600 citaten van zo’n 300 schrijvers, dichters en zangers in het Nederlands en Grunnegs (en zelfs Fries en Duits). In plaats van lijnen, bogen of cirkels bestaat deze unieke, literaire grafische kaart van Groningen volledig uit letters, woorden en zinnen.

Bovendien staat elk citaat precies op de plaats waar het betrekking op heeft: Ede Staal op het Hogeland, C.O. Jellema bij het kerkje van Fransum, Jan Wolkers en Godfried Bomans op Rottumerplaat, Fritzi Harmsen van Beek langs het Reitdiep bij Garnwerd, Auke Hulst rond Denemarken, Slochteren.

Leesbaar Groningen is via het web en boekwinkels te koop in drie formaten:

• op posterformaat (A0) à €24,50;
• als opgevouwen kaart (A1) à €14,50;
• als wandvullend behang (prijs n.o.t.k.).

Bij elke kaart wordt een uitgebreid citaat- en auteursregister geleverd waarop precies staat welke auteur of zanger over welke plek in welk boek, op welke cd of lp heeft gepubliceerd.

Bij de poster en het behang wordt bovendien een boekje van 44 pagina’s geleverd dat niet alleen een uitgebreid locatie- en auteursregister bevat, maar ook een leesbare stadswandeling, fietstocht en treinreis.

Leesbaar Groningen: de nieuwe formule

Bij Leesbaar Groningen is niet alleen de complete provincie via citaten in beeld gebracht, maar ook het stadscentrum van Groningen. Een andere nouveauté is dat veel citaten werden ingestuurd door lezers van het Dagblad van het Noorden, bezoekers van de Groningse bibliotheken en klanten van boekhandels.

Alle citaten zijn geselecteerd door een uitgebreide redactiecommissie (Louis Stiller, Jan Glas, Maarten Praamstra, Douwe van der Bijl, Henk Scholte en Tonko Unfkes) en vervolgens geredigeerd en vormgegeven door de kernredactie (Louis Stiller [redactie], Bob Polak [eindredactie] en Yolanda Huntelaar [vormgeving]).

Zo ontstond in ruim twee jaar deze unieke, leesbare kaart. Groningse dorpen, wegen, havens, eilanden, rivieren, spoorlijnen, zeeën en meren komen op deze manier literair tot leven.

Leesbaar Laagland

Leesbaar Groningen is het vervolg op het succesvolle Leesbaar Amsterdam (2015) dat veel stof deed opwaaien met artikelen in Boekblad, NRC Handelsblad, Het Parool, nos Cultuur, Trouw, nrc.next, Fonts in Use en reportages op National Geographic TV (SmartCities: Amsterdam) en bij VPRO’s Nooit meer slapen. Ook het eerste vervolg Leesbaar Bergen (2016) bleek een succes. ‘Bergense dreven bedekt met verzen,’ schreef de Alkmaarse Courant. ‘Je kunt er uren naar kijken.’

Leesbaar Laagland – de stichting die Leesbaar Amsterdam en Leesbaar Bergen uitgeeft – is een initiatief van vormgever Yolanda Huntelaar, schrijvers Louis Stiller en Erik Nieuwenhuis, en publicist Bob Polak.

Op zaterdag, 3 november 2018 werd na 2,5 jaar noeste literaire arbeid Leesbaar Groningen onthuld tijdens het festival Het Grote Gebeuren in de Forumbibliotheek te Groningen. Twaalf Groningse schrijvers en dichters, waaronder Auke Hulst (foto) droegen fragmenten voor uit hun werk die op de kaart terecht waren gekomen. Daarna vond een hilarische Leesbaar Groningen-quiz plaats en werd de kaart op scherm en op Abri-posters gepresenteerd. Later op de avond volgde ook nog een plenair debat over het Groningse landschap als inspiratiebron voor schrijvers, met Aly Freije, Fieke Gosselaar en Auke Hulst. Gedurende de avond konden bezoekers een Virtual Reality-wandeling in en om het huis van Jean Pierre Rawie maken, middels een vr-installatie van Chantalla Pleiter.

Leesbaar Groningen is de kleurrijke literaire-citatenkaart van stad en ommeland, met meer dan zeshonderd citaten van een kleine driehonderd schrijvers, dichters en liedschrijvers, verzorgd door het team van Leesbaar Laagland: Yolanda Huntelaar, Bob Polak en Louis Stiller. Leesbaar Groningen is verkrijgbaar vanaf 1 december 2018.

‘Een sympathiek initiatief’ noemt Prof. Marc van Oostendorp Leesbaar Amsterdam en roemt de opzet en de gedegenheid van de citatenkaart. Op zijn vlog ‘Neerlandistiek’ vertelt hij hoe de kaart inspireert en Amsterdam – ‘een stad tjokvol schrijvers’ – op een bijzondere manier belicht.

Van Oostendorp is een van de meest vooraanstaande taalkundigen van het land, heeft een leerstoel in Leiden, werkt onder andere voor het prestigieuze Meertens Instituut en publiceert sinds1992 de taalnieuwsbrief ‘Neerlandistiek’.

  Leesbaar Amsterdam, de literaire citatenkaart van de hoofdstad, bekleedt sinds deze maand een complete wand in een klaslokaal van het St. Nicolaaslyceum op het Beethovenplein in Amsterdam. Andere Amsterdamse scholen hebben inmiddels hun belangstelling getoond. Ook enkele makelaars en de Openbare Bibliotheek Amsterdam hebben de kaart wandbreed geïnstalleerd. Waar vroeger de schoolplaten van Cornelis Jetses hingen, is nu Leesbaar Amsterdam te bewonderen.

Docent Nederlands Roel Smit van het St. Nicolaas heeft de hele achterwand (7,2 m. breed, 2,8 m. hoog) van zijn klaslokaal laten beplakken met de beroemde Leesbaar Amsterdam-kaart: niet alleen als decoratie, maar ook als lesmateriaal. Want Roel Smit geeft de leerlingen die Havo/VWO Nederlands op het St. Nicolaas volgen, voortaan les aan de hand van de Leesbaar Amsterdam-kaart. Zo komen de leerlingen direct in contact met de meer dan 500 literaire citaten over Amsterdam die precies op de juiste geografische plek op de kaart zijn gepositioneerd.

Leesbaar Amsterdam

Leesbaar Amsterdam is de grote literaire citatenkaart van de hoofdstad van Nederland, met bijna 500 citaten van zo’n 250 binnen- en buitenlandse schrijvers. De leesbare plattegrond biedt een grafische staalkaart van literair Amsterdam: in plaats van lijnen, bogen of cirkels bestaat hij volledig uit letters, woorden en zinnen. Elk citaat staat precies op de plaats waar hij hoort: J.C. Bloem – uiteraard – op de Dapperstraat, de Sarphatistraat is van Nescio, de Lauriergracht van Multatuli en Canaponi roeit over de Herengracht. Al lezend wandel je zo door de stad.

De kaart is in oktober 2015 gepresenteerd en is sindsdien via web- en boekwinkel te koop in vier formaten: op posterformaat (A0), als een opgevouwen boekje (A1), als ringbandboekje (A5) en als wandvullend behang. Bij elke kaart wordt een uitgebreid citaat-, auteurs- en straatnamenregister geleverd waarop precies staat welke auteur over welke plek in welk boek heeft gepubliceerd.

Leesbaar Amsterdam is een initiatief van schrijvers Erik Nieuwenhuis en Louis Stiller, vormgever Yolanda Huntelaar en publicist Bob Polak. Hetzelfde team heeft in 2016 Leesbaar Bergen uitgebracht, dat in de boekhandels en museumwinkels in en om het kunstenaarsdorp te koop is. Leesbaar Groningen is in voorbereiding, andere provincies en steden hebben zich inmiddels bij het Leesbaar Team aangemeld.

Op de site van De Leesclub Van Alles staat een prachtige recensie van Chris Reinewald over Leesbaar Amsterdam. “Leraren Nederlands doen er beter aan hun lokaal te behangen met de wandvullende kaart, hun leerlingen er pijltjes naar te gooien en zo op goed geluk een Amsterdams boek te ontdekken. Een Mokum-pub quiz met literaire citaten is weer een andere mogelijkheid.

En o, wat zou Jorge-Luis Borges gesmuld hebben van dit conceptuele project. Hij zou er zeker een voor Buenos Aires zijn gaan maken.”